تحریک مغناطیسی مغز (TMS) یک روش درمانی است که به‌واسطه تکانه‌های مغناطیسی، به تحریک منطقه حرکتی قشر مغز و سیستم عصبی محیطی می‌پردازد. پالس‌های مغناطیسی در مدت‌زمان کوتاهی به‌راحتی می‌توانند از لباس، استخوان جمجمه و بافت‌های نرم بدن، بدون هیچ‌گونه دردی عبور نمایند.تحریک مغناطیسی مغز (تی ام اس) یک درمان تأییدشده توسط سازمان غذا و داروی امریکا (FDA،) می‌باشد. در این روش که از میدان‌های مغناطیسی برای تحریک سلول‌های عصبی در مغز کمک گرفته می‌شود تا عوارضی همچون: افسردگی، درد، سردرد، و غیره بهبود یابد.

درمان تحریک مغناطیسی مغز (TMS) یک روش غیرتهاجمی درمانی است که به تأییدیه سازمان غذا و داروی امریکا (FDA) رسیده است. این روش بر اساس اصول و قواعد میدان مغناطیسی القایی متغیر کار می‌کند. این فرایند با ایجاد جریان‌های الکتریکی، باعث ایجاد "دپلاریزاسیون" یا" هایپرپلاریزاسیون"  در نورون‌های مغز می‌شود. هنگامی‌که TMS در پشت سر اعمال می‌شود، یک میدان مغناطیسی در مدت‌زمان بسیار کوتاهی از طریق جمجمه و بافت‌های نرم به‌صورت غیرتهاجمی و بدون ناراحتی عبور می‌کند تا به سلول‌های مغزی برسد.

تحریک مغناطیسی مغز (TMS) چگونه عمل می‌کند؟

تحریک مغناطیسی مغز (TMS) با استفاده از میدان القای الکترومغناطیسی با شدت کم‌وزیاد، یک جریان الکتریکی ضعیف را القا می‌نماید. این جریان توسط میدان مغناطیسی متغیر ایجاد می‌شود. این فرایند می‌تواند در بخش‌های خاص و یا کل  مغز، بدون ناراحتی، فعالیت‌هایی را القا نماید، یا به ما اجازه می‌دهد تا عملکرد و ارتباطات مغزی را ارزیابی نماییم. از طریق یک سیم‌پیچ مغناطیسی، درمان TMS، میدان‌های مغناطیسی بسیار متمرکزی را ایجاد می‌نماید که به‌سرعت در حال روشن و خاموش شدن است. این میدان‌های مغناطیسی، ازلحاظ نوع و قدرت همانند میدان‌هایی هستند که توسط دستگاه تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) تولید می‌شود.

این میدان‌های مغناطیسی به‌طور مستقیم کل مغز را تحت تأثیر قرار نمی‌دهند. آن‌ها تنها حدود ۲ الی ۳ سانتی‌متر از مغز، ناحیه‌ای که زیر سیم‌پیچ قرار می‌گیرد را به‌طور مستقیم تحت تأثیر قرار می‌دهند. هم‌زمان با القای این میدان مغناطیسی در مغز، جریان‌های الکتریکی بسیار کوچک ایجاد می‌شود.  این جریان‌های الکتریکی بر سلول‌های درون مغز اثر گذاشته و باعث انتشار انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند سروتونین، نوراپی نفرین و دوپامین می‌شوند.

کاربرد تحریک مغناطیسی مغز (TMS)

کاربرد TMS را می‌توان به استفاده تشخیصی و درمانی تقسیم نمود:

کاربرد تشخیصی

TMS می‌تواند فعالیت و عملکرد مدارهای خاصی از مغز را اندازه‌گیری کند. عمدتاً از این روش برای اندازه‌گیری ارتباط بین قشر حرکتی اولیه و عضله‌ها استفاده می‌شود تا آسیب‌دیدگی‌هایی را که در اثر شرایطی همچون موارد زیر ایجاد می‌شوند، ارزیابی نمود:

• سکته مغزی
• مولتیپل اسکلروزیس (MS)
• اسکلروزیس آمیوتروفیک جانبی
• اختلالات حرکتی
• بیماری نورون حرکتی
• صدمات و آسیب‌دیدگی‌ها
• سایر اختلالات مربوط به اعصاب جمجمه، صورت و نخاع

کاربردهای درمانی

تحریک مغناطیسی مغز (TMS) را می‌توان در حوزه‌های زیر بکار گرفت:

• مغز و اعصاب (نورولوژی):  نوروپاتی دیابتی، میلوپاتی، بیماری پارکینسون، مولتیپل اسکلروزیس (MS)، انسفالوپاتی، درد نوروپاتیک: میگرن، سکته مغزی، دیستونی، وزوز گوش (زنگ زدن گوش).
• روان‌پزشکی: بیماری آلزایمر، افسردگی، اسکیزوفرنی.
• ارتوپدی: کاهش زمان دوره بهبودی در شکستگی‌ها (مقاله دیرجوش خوردن استخوان).

مزایای درمان با تحریک مغناطیسی مغز

• غیر سیستمیک است: هیچ‌چیزی وارد جریان خون نمی‌شود.
• غیر سداتیو است: بیمار در طول درمان بیدار و هشیار باقی می‌ماند و می‌تواند پس از درمان زندگی روتین خود را از سر بگیرد.
• غیرتهاجمی است: هیچ‌چیزی وارد بدن نمی‌شود و یا در آن ایمپلنتی کاشته نمی‌شود.
• غیر دارویی است: عوارض جانبی داروها مانند افزایش وزن، خواب‌آلودگی، بی‌خوابی، ناراحتی معده یا مشکلات جنسی در این روش ایجاد نخواهد شد.
• مورد تأیید (FDA) است: ۲ نفر از هر ۳ نفری که پس از یک دوره درمانی ۴ هفته‌ای تحت این روش قرارگرفته‌اند، علائم افسردگی آن‌ها کاهش‌یافته است.
• تحت پوشش بسیاری از بیمه‌ها قرار دارد: ما برای بیماران متقاضیان این روش درمانی، تسهیلات و کمک‌هزینه‌های مالی در نظر گرفته‌ایم.
• کاهش اثرات سوء عاطفی افسردگی
• افزایش کنترل در بیماری‌های ناشی از اضطراب
• بدون ایجاد تغییر زیاد در اشتها
• کاهش بدن‌درد و درد
• پیشگیری از ضعف و بی‌حالی

انواع تکنیک‌های درمانی تحریک مغناطیسی مغز

تحریک مغناطیسی مغز (TMS)

تحریک مغناطیسی مغز (TMS) با استفاده از آهنربا، یک جریان الکتریکی را برای فعال نمودن مغز بکار می‌گیرد.  یک سیم‌پیچ الکترومغناطیسی در برابر پیشانی قرار داده می‌شود و پالس الکترومغناطیسی کوتاهی از طریق سیم‌پیچ برای بیمار اعمال می‌شود. پالس‌های مغناطیسی به‌راحتی از طریق جمجمه عبور می‌کنند و باعث می‌شوند جریان‌های الکتریکی کوچکی در مغز ایجاد شود. این جریان‌ها باعث تحریک سلول‌های عصبی در مناطقی خاصی از مغز می‌شود. ازآنجاکه این نوع پالس‌های مغناطیسی به‌طورکلی بیشتر از ۵ سانتی‌متر در مغز نفوذی نخواهند داشت، متخصصین می‌توانند، بخش‌های خاصی از مغز را جهت درمان انتخاب کرده و از تحت تأثیر قرار گرفتن دیگر بخش‌ها جلوگیری به عمل‌آورند.

تحریک مغناطیسی مکرر مغز (rTMS)

تحریک مغناطیسی مکرر مغز (rTMS به) نیز یک درمان الکترومغناطیسی مشابه TMS است. در طول درمان TMS، سیم‌پیچ‌های مغناطیسی دستگاه با تغییر قطب‌ها، یک پالس الکترومغناطیسی ثابتی را ایجاد می‌کنند. در اعمال rTMS، سیم‌پیچ‌های مغناطیسی با سرعت فزاینده‌ای، قطب‌های مغناطیسی را تغییر می‌دهند، معمولاً تغییر بین قطب مثبت و منفی فقط در عرض یک میکروثانیه رخ خواهد داد. این کار باعث ایجاد پالس‌های الکترومغناطیسی "مکرر" می‌شود، که به‌نوبه خود یک القای الکترومغناطیسی قوی‌تری را برای ما فراهم می‌کند. با توجه به افزایش قدرت، اعمال rTMS این ظرفیت را دارد که تغییرات طولانی‌تر و بیشتری را در مغز ایجاد نماید، درحالی‌که TMS ممکن است تنها تغییرات کوتاه‌مدتی را القا کند.

جلسه درمان با تحریک مغناطیسی مغز (TMS)

در طول درمان، بیماران معمولاً باید بر روی یک صندلی خاص که بدین منظور طراحی‌شده است بنشینند، چانه و پیشانی بیمار در یک قاب مخصوص قرار خواهد گرفت تا تثبیت گردد. این قاب به صورتی طراحی‌شده تا در طول درمان از هرگونه حرکت ناخواسته سر بیماران جلوگیری به عمل آورد. قاب نگه‌دارنده برای درمان TMS موردنیاز است، چراکه دستگاه محرک، سر بیمار را لمس نمی‌کند، حدود چند سانتیمتر بالای سر بیمار قرار می‌گیرد. در طول تحریک مغناطیسی سر، کویل مغناطیسی به‌دقت در موقعیت مناسب، درست بالای سر بیماران تنظیم می‌شود، به‌نحوی‌که فقط ناحیه موردنظر پزشک تحت درمان قرار بگیرد. هنگامی‌که بیمار آماده شد، پزشک دستگاه TMS را روشن کرده تا سیم‌پیچ‌های مغناطیسی به تغییر قطب بپردازند، و پالس مغناطیسی کوتاه تولید شود.

نکات مثبت یک جلسه درمانی TMS

در این روش درمانی TMS، بیماران در یک صندلی نشسته، بیدار و هشیار در طول کل درمان – حدود ۳۷ دقیقه - قرار می‌گیرند، بدون آنکه نیاز به بیهوشی یا داروهای آرام‌بخش باشد.  بیمار می‌تواند خود به مطب آمده و خود نیز به منزل بازگردد.

تعداد جلسات TMS موردنیاز و طول مدت هر جلسه درمان TMS

دوره درمانی تحریک مغناطیسی مغز (TMS) به‌طورمعمول شامل ۵ جلسه درمانی در هفته در طی یک دوره ۴ الی ۶ هفته‌ای (۲۰ الی ۳۰ جلسه درمانی) می‌باشد. هر جلسه درمانی حدود ۳۷ دقیقه طول می‌کشد.

عوارض احتمالی درمان با تحریک مغناطیسی مغز (TMS)

تحریک مغناطیسی مغز (TMS) غیر سیستمیک است (از طریق خون به سراسر بدن چیزی منتقل نخواهد شد)، درنتیجه عوارض جانبی مانند افزایش وزن، اختلال عملکرد جنسی، تهوع، خشکی دهان، خواب‌آلودگی و غیره ایجاد نخواهد شد.  به‌طورکلی ​​عوارض جانبی شایع (خفیف تا متوسط) گزارش‌شده در طول آزمایش‌های بالینی عبارتند از: سردرد و ناراحتی خفیف پوست سر که پس از هفته اول درمان از شدتان کاسته خواهد شد. رایج‌ترین اثر جانبی گزارش‌ شده مربوط به ناراحتی پوست سر در طول جلسه درمان می‌باشد. این اثر جانبی به‌طورکلی خفیف تا متوسط ​​بوده و پس از هفته اول درمان، کاهش خواهد یافت.درحالی‌که ثابت شده است، تحریک مغناطیسی مغز (TMS) مؤثر است، اما تمام بیماران نیز نمی‌توانند از آن بهره ببرند.  بیماران باید به‌دقت بدتر شدن علائم و نشانه‌های رفتاری خود را بررسی نمایند از قبیل میل به خودکشی و یا رفتارهای غیرمعمول دیگر. خانواده و مراقبان باید از نیاز به کنترل علائم بیماران آگاه باشند، و در صورت بروز هرگونه تغییری آن را به پزشک اطلاع دهند.

آیا تحریک مغناطیسی مغز (TMS) باعث کاهش حافظه می‌شود؟

آزمایشات بالینی نشان داده است که TMS هیچ اثر منفی‌ای بر روی حافظه یا تمرکز ندارد.

نویسنده : جناب آقای دکتر حیدر سعادتی